Çocuk Böbrek ve Üriner Sistem Taşları
Böbrek Taşları Nedir?
Böbrek taşları, kalsiyum gibi minerallerin böbrekler içinde kristaller oluşturduklarında meydana gelir. İdrar içindeki yoğunlaşıp belli bir doygunluğa ulaşan kristaller, büyürler ve birleşerek böbrek taşlarını oluştururlar. Böbrek taşları idrar yolundan düşürülebilirler. Taş düşürme sırasında, idrarda ağrı ve kan gelmesi gibi sorunlara neden olabilirler. Düşmeyen ve sabit kalan taşlar, idrar yollarında tıkanıklığa neden olarak idrar akışını engelleyebilir.
Küçük böbrek taşlarının çoğu, herhangi bir hasara neden olmadan vücuttan atılır. Ağrı kesici ilaç ve bol miktarda alınan sıvı, böbrek taşı olan çoğu çocuğun iyileşmesine yardımcı olur.
Çocuklarda Ne Tür Böbrek Taşları Oluşur?
Çocuklar, genellikle aşağıda listelenen dört ana böbrek taşı tipinden birini geliştirir. Böbrek taşlarının tedavisi genellikle büyüklüklerine, yerlerine ve bileşimlerine bağlıdır.
Kalsiyum taşları
Kalsiyum oksalat taşları ve kalsiyum fosfat taşları dahil olmak üzere kalsiyum taşları, çocuklarda en sık görülen böbrek taşı tipleridir. Kalsiyum oksalat taşları kalsiyum fosfat taşlarından daha yaygındır.
Gıdalardan alınan kalsiyum, kalsiyum oksalat taşlarına sahip olma riskini arttırmaz. Normalde, bir çocuğun kemikleri ve kasları tarafından alınmayan kalsiyum böbreklere gider ve idrarla atılır. Bazı çocuklarda böbrekler, böbrek taşı oluşturmak için diğer atık ürünlerle birleşebilen fazla kalsiyum sızdırır.
Ürik asit taşları
Bir çocuğun idrarı çok fazla ürik asit içerdiğinde ürik asit taşı oluşabilir. Tıbbi durumlar veya kalıtsal bozukluklar çocuğunuzun idrar yolunda çok fazla ürik aside neden olabilir.
Struvit (Enfeksiyon) taşları
Struvit taşları, böbreklerin bulunduğu üst üriner sistemdeki bir enfeksiyondan sonra oluşabilir. Bu taşlar aniden gelişebilir ve hızla büyüyebilir. Struvit taşları, idrar yolları normal olarak gelişmemiş çocukları etkileme eğilimindedir ve idrar akışı sınırlı veya bloke olabilir. Sitrüvit taşları magnezyum-amonyum fosfattan oluşur. Çoğunlukla üreaz enzimi üreten proteus bakterisi tarafından yapılır. Yumuşak olduğu için böbrek pelvisinin şeklini alır. Enfeksiyon taşın içinde olduğu için antibiyotiklerden yarar görmez. Taşın tekrarlaması için, en ufak bir parça bırakılmaksızın tümüyle cerrahi olarak çıkarılması gerekir.
Sistin taşları
Sistin taşları, ailelerden geçen genetik, kalıtsal sistinüri denilen bir hastalıktan kaynaklanır. Sistinüri'de çocuğun böbrekleri, bir amino asit olan sistini büyük miktarlarda idrarla atar. Daha sonra sistin idrarda kristalleri ve arkasından sitin taşlarını oluşturur. Sistin taşları çok kısa sürede oluşur, çıkarılsa bile kısa sürede tekrar oluşur. Oluşmaması veya tekrarlamaması için çocuğun çok bol su içip, bol idrar çıkarması ve sistin atılımını azaltan özel ilaçlar kullanması gerekir.
Böbrek Taşlarının Belirtileri ve Bulguları Nelerdir?
Genellikle, böbrek taşları böbrekte hareketsizse veya üretere (böbreği mesaneye bağlayan kaslı tüp) geçmezlerse belirtilere neden olmazlar. Küçük taşlar vücuttan çok az acı vererek veya hiç ağrıya neden olmadan geçebilirler.
Üriner sistemdeki (Böbrek ve idrar yollarındaki) daha büyük taşlar tıkayıcı etki göstererek idrar akışını engelleyebilir aşağıdaki gibi semptomlara neden olabilir:
Ağrı: Genellikle sırttan veya bal yan tarafından başlayan, taş idrar yolunda ilerledikçe göbek altı ve kasıklara doğru yayılan, dalgalar halinde gelip giden bir ağrıdır.
İdrarla birlikte kan gelmesi (hematüri)
Bulantı ve kusma
Sık idrara çıkma veya acil işeme ihtiyacı duymak
Ateş ve titreme (olası bir idrar yolu enfeksiyonu belirtisi olarak )
Bazen, yerinden oynamayacak kadar büyük olan bir taş bulunduğu tarafın idrar akışını durdurabilir. Bu durumda zamanında uygun tedavi uygulanmazsa, uzun dönem böbrek hasarına neden olabilir.
Böbrek Taşlarının Sebepleri Nelerdir?
Böbrek taşı alan çocukların çoğunda böbrek taşı riskini artıran metabolik bir bozukluk vardır. Bunlar:
Hiperkalsiüri (idrarla aşırı kalsiyum atılımı)
Hipositratüri (idrarda yeterli sitrik asit bulunmaması)
Hiperokzalüri (İdrarla fazla okzalat atılması)
Hiperürikozüri (İdrarda çok fazla ürik asit bulunması)
İdrarla sistin atılımı
Böbrek taşı oluşturma ihtimalini artıracak diğer durumlar:
İdrar akımını bozan doğuştan bir anormallik (darlık vb.)
Bazı idrar yolu enfeksiyonları (enfeksiyon taşına neden olan proteus enfeksiyonu gibi)
Yeterince su içmemek (Az miktarda idrara neden olup, kristallerin yoğunlaşmasına yardımcı olur)
Çok fazla tuz yemek
Bağırsakta kronik veya uzun süreli iltihap
Kistik fibroz
Kistik böbrek hastalıkları
Hiperparatiroidizm (paratiroid bezlerinin çok fazla paratiroid hormonu salgıladığı ve kanda yüksek kalsiyuma neden olduğu bir durum)
Şişmanlık
Böbrek (Renal) tübüler asidozlar
Böbrek taşları çoğunlukla yetişkinleri etkiler. Ancak çocuklar ve ergenlerde de görülebilir. Özellikle Türkiye’nin iklimin sıcak olduğu Güneydoğu bölgesinde çocuklarda da böbrek taşları çok yaygındır.
Bazı böbrek taşı türleri ailesel özellik gösterir, aynı ailenin birçok bireyinde görülür. Bu nedenle böbrek taşı bulunan bir akrabanın olması çocukta taş geliştirme riskini artırır. Daha önce böbrek taşı olan çocukların onları tekrar alma olasılığı daha yüksektir.
Böbrek Taşları Nasıl Teşhis Edilir?
Doktorlar hastanın tıbbi geçmişini sorgularken şunları soracaktır:
Şikayetler ve ailenin dikkatine gelen belirtiler nelerdir? Bu belirilter ne kadar süredir devam ediyor?
Çocuğunuzun diyeti nasıldır? (Aşırı tuzlu, sebze, meyveden fakir mi?)
Çocuğunuzun susuz kalıyor mu? (Az su içiyor mu?)
Çocuğunuz yeterli sıklıkta idrar yapıyor mu?
Ailede böbrek taşı veya idrar yolları ve böbreklerle ilgili sorunlar var mı?
Doktor ayrıntılı bir fizik muayene yapacak ve bazı testler isteyecektir:
Kan testleri
İdrar testleri
Böbrek fonksiyon testleri
Ultrasonografi, Direkt karın grafisi veya mevcut taşın büyüklüğünü kesin ölçmek istiyorsa bilgisayarlı tomografi. Bunlar bir taşın tam boyutunu ve yerini gösterebilir. Bu, doktorların en iyi tedaviye karar vermesine yardımcı olur.
Taş düşürülürse bu taşın X-ışını veya biyokimyasal yöntemlerle analiz edilerek taşın türünün belirlenmesi tedavi için yol gösterici olacaktır.
Böbrek Taşları Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi böbrek taşı tipine ve büyüklüğüne bağlıdır. Bazı çocuklar sadece çok fazla su içmekle ve ağrı olduğunda ağrı kesici ilaçlar almalıdır. Daha büyük taşlara sahip olanların taşların çıkarılması için ameliyat veya diğer tedavilere ihtiyaç duyulabilir. Ayrıca idrarla aşırı kalsiyum veya okzalat atılımı, veya düşük idrar sitratı bulunan durumlarda her bozukluğa özgü spresifik tedaviler uygulanır.
Evde Tedavi
Küçük bir taşın geçmesine yardımcı olmak için çocuğunuza içmesi için bol su ve ağrıyı hafifletmek için ilaç verin. Genellikle ibuprofen ve asetaminofen gibi reçetesiz satılan ilaçlar yeterlidir. Ancak bazen doktorlar farklı ağrı kesici ilaçlar reçete ederler.
Hastane Tedavisi
İdrar yolunu tıkayan veya şiddetli ağrı veya bulantı-kusma nedeniyle vücutta sıvı eksilmesine yol açan böbrek taş bulunan çocukların bir hastanede bakıma ihtiyacı olabilir. Sıvı eksikliğini düzeltmek, bol idrar akımı sağlamak ve tedavi etmesine yardımcı olmak için intravenöz (IV) sıvılar ve ağrı kesici ilaçlar alabilirler.
Büyük taşlar nadiren kendiliğinden düşerler. Böbreklere zarar veren taşlardan veya kendiliğinden düşmeyecek kadar büyük olan taşlar için taşkırma (ESWL) uygulanabilir. Böylece, daha küçük parçalar haline gelmiş taşın kendiliğinden düşmesine veya parçalı şekliyle cerrahi çıkarmaya izin vermesine neden olur.
Böbrek Taşları Önlenebilir mi?
Bazı böbrek taşlarını önlemek her zaman mümkün değildir. Metabolik bozukluk saptanan çocuklarda (idrarla aşırı kalsiyum, okzalat veya sistin atılımı vb.) metabolik bozukluğu düzeltecek özle tedaviler uygulanır.
Ancak böbrek taşı olan tüm çocuklar:
Gün boyunca çok fazla sıvı (su en iyisidir) içsin. Koyu sodalardan, alkolsüz içeceklerden ve spor içeceklerinden kaçının. Yeterli bol idrar çıkaracak şekilde su içmeye teşvik edin.
Diyetlerindeki tuzu sınırlayın.
Diyet değişiklikleri böbrek taşlarını önlemezse, ilaçlar yardımcı olabilir.